Chirurgia ortognatyczna to dział chirurgii szczękowo-twarzowej zajmujący się chirurgicznym leczeniem wad szkieletowych, wad zgryzu wynikających z zaburzeń rozwojowych kości szczęki i żuchwy a także wspomaganiem leczenia ortodontycznego i protetycznego.
U niektórych pacjentów zaburzenia zgryzowe są tak nasilone, że oprócz nieprawidłowego ustawienia i symetrii łuków zębowych ( co najczęściej jest możliwe do skorygowania poprzez leczenie ortodontyczne) występują znaczne dysproporcje w budowie i przestrzennym położeniu tkanki kostnej żuchwy i szczęki. W tym przypadku w celu korekcji wady niezbędny jest zabieg chirurgiczny.
U takich pacjentów konieczne jest przeprowadzenie leczenia ortognatyczne polegające na zintegrowanym leczeniu chirurgicznym i ortodontycznym. Przywraca ono prawidłowe funkcje fizjologiczne i estetykę wyglądu twarzy.
Powody zgłaszania się pacjentów wadą gnatyczną do leczenia:
1. Zaburzenie proporcji w rysach twarzy
2. Zaburzenia relacji zębowych – nasilone wady zgryzu
3. Dolegliwości bólowe ze strony stawu skroniowo – żuchwowego
4. Problemy z żuciem
5. Problemy z artykulacją
6. Bezdech nocny – zaburzenia oddychania
7. Brak akceptacji wyglądy własnej twarzy – zaburzenia psychologiczne
Wady gnatyczne w kolejności występowania:
1.Tyłożuchwie morfologiczne
10% populacji
1% - wymaga interwencji chirurgicznej
2. Przodożuchwie morfologiczne
2,5% do 9% populacji
40% - wymaga interwencji chirurgicznej
3. Zgryz otwarty
4. Pozostałe
W celu zniwelowania dysproporcji związanych z nieprawidłowym wzrostem kości twarzowej części czaszki niezbędne jest przeprowadzenie zabiegu operacyjnego który najczęściej związany jest z osteotomią jedno i/lub dwuszczękową
Osteotomia to nazwa procedury chirurgicznej polegająca na przecięciu i ustawieniu w nowym położeniu kości szczęk: szczęki (górna szczęka) i żuchwy (dolna szczęka). O rodzaju zabiegu decyduje tzw. klasa szkieletowa, która mówi nam czy pacjent ma „cofniętą bródkę” czy też jest ona „wysunięta do przodu”. Mówimy wówczas o zaburzeniach w wymiarze przednio-tylnym. W przypadku niektórych wad konieczne jest przeprowadzenie zabiegu dwuszczękowego obejmującego zarówno szczękę jak i żuchwę. Zabiegi ortognatyczne przeprowadzamy najczęściej u pacjentów dorosłych, z zakończonym okresem rozwojowym kośćca.
Przygotowanie do zabiegu operacyjnego - planowanie leczenia
Planowanie leczenia jest integralną i niezbędną częścią całego procesu leczenia. Prawidłowe przygotowanie i planowanie wymaga przeprowadzenia szeregu badań diagnostycznych:
- Tomografia twarzowej części czaszki o szerokim polu obrazowania
- Modele diagnostyczne / skany łuków zębowych
- Dokumentacja fotograficzna wewnątrz i zewnątrzustna
- Zdjęcie cefalomatryczne
Na tej podstawie przygotowywany jest indywidualny dla każdego pacjenta plan leczenia/ zabiegu chirurgicznego. Obecnie najczęściej w planowaniu leczenia wspomagamy się specjalistycznym oprogramowaniem komputerowym które pozwala na wykonanie symulacji leczenia i przeprowadzenie wirtualnych osteotomii na przestrzennych modelach twarzoczaszki pacjentka uzyskanych na podstawie badania tomografii komputerowej. W ten sposób możemy bardzo dokładnie zaplanować miejsca cięć kości oraz określić przestrzenne docelowe położenie kości szczeki i żuchwy. Aby możliwe było przeniesienie tak precyzyjnych przemieszczeń kości (Najczęściej są to przemieszczenia i rotacje kości rzędu kilku milimetrów) żuchwy i szczęki na śródzabiegowe postępowanie najczęściej niezbędne jest wykonanie specjalnych płytek śródoperacyjnych opartych na zębach pacjenta które stanowią szablon chirurgiczny pozwalający ustawić odłamy kostne w docelowej zaplanowanej wcześniej pozycji.
Zabieg chirurgiczny:
Osteotomia żuchwy
Osteotomia (przecięcie) dolnej szczęki (żuchwy) pozwala skorygować takie wady kostne jak: makorgenia (przerost), progenia (nadmierne wysunięcie do przodu) laterogenia (przemieszczenia boczne związane z zaburzeniem symetrii twarzy), mikrogenia lub mikrognacja żuchwy (niedorozwój dolnej szczęki).
Najczęściej stosowaną techniką operacyjną jest obustronna strzałkowa osteotomia żuchwy (BSSO - Bilateral Sagittal Split Osteotomy) wg Obwegesera Dal Ponta (od nazwisk ich twórców)
Jeśli wymaga tego przypadek kliniczny w niektórych sytuacjach stosuje się odmiennie zlokalizowane linie cięć w celu osiągnięcia pożądanego efektu terapeutycznego
Osteotomia szczęki (LeFort I)
Taki zabieg wykonywany jest z dostępu wewnątrzustnego. Pozwala (zależnie od charakteru wady ) na wysunięcie szczęki do przodu, do góry jej cofnięcie lub opuszczenie. W przypadkach gdy mamy do czynienia ze zwężeniem lub rzadziej przerostem szczęki wskazane jest dodatkowo podzielenie jej na segmenty aby uzyskać jak najlepszą korektę wady.
Zabiegi na górnej szczęce pozwalają na korektę:
- Mikrognacji czyli hipoplazji (niedorozwój) górnej szczeki. Makrognacji czyli hiperplazji (przerost) – co często objawia się tzw uśmiechem dziąsłowym
- Zgryzu otwartego całkowitego bądź częściowego (niestykanie się zębów – czyli – fachowo – brak kontaktów zwarciowych)
- Deformacji porozszczepowych
- Asymetrii
- I wiele innych
Zabieg dwuszczękowy ( strzałkowa osteotomia żuchwy + osteotomia szczęki)
Leczenie wielu deformacji, celem uzyskania jak najlepszych wyników wymaga operacji na górnej i dolnej szczęce, czyli podczas jednego zabiegu uruchamia się dwa elementy szkieletu twarzy. Taka operacja jest połączeniem technik opisanych w poprzednich akapitach, czyli ostetotomii szczęki i osteotomia strzałkowej żuchwy
Zabiegom osteotomii (czyli przecięcia i uruchomienia kości) zawsze towarzyszy procedura osteosyntezy czyli połączenia fragmentów kostnych specjalnymi śrubami i płytkami wykonanymi z tytanu. Systemy zespalające prawidłowe ustawienie odłamów kostnych w pożądanej pozycji a także prawidłowy zrost przeciętych kości.
W wyniku takiego zabiegu uzyskuje się optymalne relacje przestrzenne szczęk względem siebie i podstawy czaszki oraz prawidłowy zgryz. Poprawie ulega również harmonia i proporcje twarzy. Przestrzennemu przemieszczeniu i rotacji zawsze towarzyszy zmiana w zakresie tkanek miękkich bródki, podbródka, policzków, warg lub czubka nosa. Zmiana może być widoczna w każdym z tych obszarów lub tylko w wybranych w zależności od rozległości zabiegu.
Zalecenia po osteotomii
Po takich zabiegach wskazana jest rehabilitacja pooperacyjna, podczas której dochodzi do ostatecznej poprawy warunków zgryzowych oraz odpowiednio długa retencja (czyli utrzymanie efektów leczenia). Konieczne są systematyczne wizyty i kontynuacja leczenia ortodontycznego. W okresie tym bardzo często wspomagamy się również zabiegami z zakresu fizjo i fizykoterapii. Na uzyskanie całkowitych efektów zabiegu ortognatycznego trzeba poczekać od 9 do 12 miesięcy.